Naam: Stichting Schaapskudde Sallandse Heuvelrug
Locatie: Twilhaar
Stichtingsjaar: 2018
Erfgoed: Cultuurhistorisch landschap, beheer traditionele schaapskudde, sporen en verhalen van de Tweede Wereldoorlog
Interview van Erfgoedplatform Overijssel: Stichting Schaapskudde Sallandse Heuvelrug – Erfgoed Platform Overijssel
Op een zonnige donderdag bezoeken we Infopunt de Hooiberg in Twilhaar, midden op de Sallandse Heuvelrug bij Nijverdal. Het is het hoofdkwartier van de enthousiaste vrijwilligers van Stichting Schaapskudde Sallandse Heuvelrug. Zij wijzen passanten gepassioneerd op het bijzondere erfgoed dat hier te vinden is.
Als bezoeker van Twilhaar kun je niet alleen kennismaken met een wonderschoon monumentaal heidegebied. Je vindt er ook een traditionele vorm van natuurbeheer met behulp van een gescheperde schaapskudde, geleid door ervaren herder André Kuhn en de jongste schaapsherder van Nederland Noeran Vossenbeld. Daarnaast zijn op een steenworp afstand van het infopunt de fysieke sporen van een historisch werkkamp uit de Tweede Wereldoorlog te vinden.
Fred, Wilma en Henk voor het Infopunt bij de Schaapskooi
Informatiebord Rijkswerkkamp
De Schaapskooi
Om bij het Infopunt te komen, maken we een rustige wandeling van zo’n vijftien minuten vanaf het Bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug. Halverwege komt Theo ons tegemoet fietsen om de weg te wijzen. Bij aankomst van de Schaapskooi ontmoeten we vrijwilligers Fred Wiersema, Henk De Bree en Wilma Nijhof.
“Natuur en cultuur gaan hier op in elkaar. Dat is bijzonder.”
Vrijwilligers: De ruggengraat van de Schaapskooi
Infopunt De Hooiberg is op vrijdag, zaterdag en zondag geopend. Het hele jaar door zien de vrijwilligers wandelaars voorbij komen. Mede omdat de elfde etappe van het Pieterpad dwars door de Sallandse heuvelrug en langs het infopunt loopt. Het wordt wel de allermooiste etappe van het Pieterpad genoemd.
Wilma begin te vertellen: “We zijn met zo’n twintig mensen. Alle vrijwilligers die hier werken, houden ervan om buiten te zijn en het verhaal van de Schaapskooi door te vertellen aan mensen die hier langskomen! Ook al hebben we verschillende taken, dit is waar bij iedereen het enthousiasme vandaan komt.”
Fred, Henk en Jaap vormen het klusteam dat elke vrijdagochtend samenkomt om onderhoudswerkzaamheden te verrichten. Ze raakten in 2018 betrokken na een oproep voor vrijwilligers in de krant. Fred vertelt: “We kenden elkaar niet, maar zijn tegelijk begonnen. We werken inmiddels al jaren samen. Het is prachtig werk, midden in de natuur en met een hechte groep. We doen van alles hier, zoals het aanbrengen van schrikdraad en het onderhouden van het hekwerk.”
Wilma is een toegewijde vrijwilliger die samen met Tineke het infopunt runt. Ze komt uit de buurt en wandelde vaak langs de schaapskooi. Toen de vrijwilligers bezig waren met een hekwerk, werd Wilma een keer uitgenodigd om mee koffie te drinken. Ze hoorde het verhaal van de schaapskooi en raakte al snel als vrijwilliger betrokken.
Wilma: “Sinds eind 2023 is de verbouwing van de Hooiberg als infopunt klaar. Het is fijn om hier te zijn, de natuur te ervaren en verhalen te delen. Er is hier zoveel moois te zien en te beleven, dat willen we graag doorgeven aan de bezoekers! Zo vertellen we over de schaapskooi, de kudde en het gebied Twilhaar. Daarnaast verkopen we bij het infopunt verschillende producten om inkomsten te ontvangen voor de schaapskooi.”
“Het is fijn om buiten in de natuur te zijn en verhalen met de bezoekers te delen.”
schaapherder Noeran bij de Schaapskooi
De Schaapskudde
De Jongste Herder van Nederland
Eén van de opvallendste personen die we ontmoeten is Noeran Vossenbeld, met 17 jaar is hij de jongste herder van Nederland. Hij vertelt: “Vanaf mijn zevende wist ik al dat ik schaapsherder wilde worden. Ik liep samen met mijn oma door het bos en zag de herder aan het werk. Dat vond ik zo mooi! Vanaf mijn veertiende begon ik echt mee te werken bij deze schaapskudde en mocht ik steeds meer zelf doen.”
Met een diploma als schaapsherder op zak werkt Noeran zeven dagen per week bij de Schaapskooi. “Ik weet niet anders, ik ben ermee opgegroeid,” vertelt Noeran. “Het is geen makkelijke baan, maar ik zou niets anders willen! De vrijheid in de natuur en buiten met de dieren bezig zijn is het mooiste wat er is.”
“Het is geen makkelijke baan, maar ik zou niets anders willen doen dan dit!”
In oude glorie
Hoewel het gebouw van de de huidige schaapskooi dateert van 1977, gaat de geschiedenis van het houden van schapen in het gebied veel verder terug.
Vrijwilliger Fred: “In de jaren 1800 was hier alleen maar heide, kleine boeren hadden schaapskuddes die de omgeving begraasden. De huidige Schaapskooi werd pas in de jaren zeventig geplaatst. Eind vorige eeuw raakte de inzet van schaapskuddes tijdelijk buiten gebruik. Het gebouw diende enkel nog als opslag. Sinds 2018 bestaat onze stichting en vanaf toen werken we hard aan het opknappen van het gebouw en de omgeving. En heeft de schaapskooi zijn oorspronkelijke functie weer terug gekregen.”
Zoals dat eeuwen geleden al gebeurde begraast de schaapskudde, bestaande uit 2200 Drentse heideschapen, nu het grootste aaneengesloten droge heidegebied van Europa: de 3500 hectare grote Sallandse Heuvelrug. Drie herdershonden en drie waakhonden begeleiden de kudde, onder leiding van vier schaapherders die elkaar afwisselen. In nauwe samenspraak met ecologen van Staatsbosbeheer zorgen ze ervoor dat het cultuurhistorisch landschap op een natuurlijke wijze wordt behouden en beheerd.
Sporen van de Tweede Wereldoorlog
Vrijwilliger Henk wijst er op dat ook de Tweede Wereldoorlog sporen in het gebied heeft achtergelaten. Het terrein vlakbij het infopunt was ooit onderdeel van Rijkswerkkamp Twilhaar, voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de jaren dertig moest het werkkamp de grote werkeloosheid van de crisisjaren helpen bestrijden, maar tijdens de Duitse bezetting werden Joodse gevangenen gedwongen te werken in het kamp.
Op de plek van het voormalige kamp staan foto’s waarop de inrichting van het kamp uit de oorlog te zien is. Henk: “Er is jarenlang niets mee gedaan. We zijn als vrijwilligers bezig om het gras weg te halen en het terrein op te knappen. We vinden het belangrijk om te helpen met het onderhoud van dit terrein en het doorgeven van deze geschiedenis.”
Een replica van de toegangspoort van kamp Twilhaar
Toekomstplannen
Alle drie zijn positief over de toekomst van de schaapskooi. Henk zegt: “We hopen allemaal dat de Schaapskooi over tien jaar nog steeds zal bestaan en dat de natuur een steeds belangrijkere rol zal spelen in ons leven. Fred vult aan: “Het mooiste is de vrijheid die je hebt in de natuur. De combinatie van natuur en cultuur is uniek om te ervaren.”
Wilma haalt veel energie aan het contact met voorbijgangers. Wilma: “Het is mooi om de liefde van de natuur over te brengen en mensen bewust te maken dat we dit nooit kwijt moeten raken.”
“Het mooiste is de vrijheid die je voelt als je in de natuur bent.”
Er zijn plannen om de schaapskooi meer te gebruiken voor educatieve doeleinden. En ook bestaat de wens om de geschiedenis van het Rijkswerkkamp verder voor het voetlicht te brengen. Wilma legt uit: “We hebben al spontane excursies van schoolklassen, en tijdens Lammetjesdag komen ouders en kinderen hierheen om meer te leren over de schapen. De kinderen vinden het geweldig, en wij als vrijwilligers ook!”
De Schaapskudde
De kudde schapen blijft op de heide, beschermd door werkhonden en zelfs een ezel die helpt tegen wolven. Fred vertelt: “De geiten en schapen werken samen om de heide te begrazen. De geiten eten de jonge berkenboompjes en de schapen eten eromheen. Het is een prachtige samenwerking tussen de dieren.”
De Schaapskudde Sallandse Heuvelrug is meer dan alleen een plek voor schapen; het is een gemeenschap waar natuur, cultuur en geschiedenis samenkomen dankzij de toewijding van enthousiaste vrijwilligers. Het is een plek waar je van elkaar leert en waar de liefde voor de natuur centraal staat.
Meer weten over de Schaapskudde Sallandse Heuvelrug? Ga eens langs, of bekijk de website: Schaapskudde Sallandse Heuvelrug
De Schaapskudde en herder André Kuhn
Dit verhaal kwam tot stand in het kader van het project ‘Erfgoedvrijwilligers inspireren elkaar’ van Erfgoedplatform Overijssel. Binnen dit project leggen we de verhalen van Overijsselse erfgoedvrijwilligers en hun erfgoed vast. Niet alleen zetten we zo de vrijwilligers in het zonnetje en waarderen daarmee hun inzet. Maar hun verhalen en ervaringen kunnen ook anderen inspireren en motiveren. Dit project is mede mogelijk gemaakt met steun van het Cultuurfonds.